Adoitan ter unha ou máis imaxes ou representacións antropomórficas e doutro carácter, co obxectivo de representar escenas da Crucifixión de Xesucristo. Son un elemento moi abondoso na nosa xeografía que se soen situar nas encrucilladas de camiños, e serven como sinalización e tamén como protección, porque segundo as crenzas populares, os cruces de camiños son lugares perigosos. Adoitan estar orientados este-oeste, coa virxe mirando ao leste, ao nacemento do sol, e a crucifixión ao oeste, mirando ao solpor.
Ao parecer a orixe dos cruceiros habería que remontala a elementos como os menhires prehistóricos ou os pedróns romanos. Coa chegada da cristianización na alta idade media, colocáronse cruces sobre estes elementos. Posteriormente foron colocándose gradas para orar con máis comodidade, e o fuste foise elevando o que obrigaba a mirar ao ceo mentres os fieis oraban. Segundo os estudos, os máis antigos de Galicia atópanse no Camiño Francés e o máis antigo de todos os cruceiros tal e como os vemos hoxe, está en Melide onde a capela de San Roque.
A maioría dos autores destas pezas son persoas descoñecidas, das que non se gardou o seu nome. Outros, uns poucos, rexistraron os seus nomes en documentos que testemuñan o seu labor.
Estas representacións colocábanse en lugares como cruces de camiño, onde acontecerá unha morte tráxica, por devoción a unha determinada figura relixiosa, en memoria dalgún familiar ou persoa achegada ou para espiar algunha mala obra. De feito, tras a desamortización que expropiou os bens da igrexa, moitas persoas fixeron grandes fortunas mercando esas propiedades e para expiar a súa culpa mandaron facer gran cantidade de cruceiros. Arredor destas representacións naceron lendas, cantigas, poemas e outro tipo de composicións, que alimentaron a tradición oral en Galicia. E detrás de cada un hai unha historia curiosa, ou ben curiosa, como a do cruceiro de Conxo que te invitamos a coñecer.
